- صفحه اصلی
- محصولات
- ایمنی
- تابلوهای شب نما
تابلوهای شب رنگ و روز رنگ اظطراری
مقدمه: اهمیت تابلوهای اضطراری در ایمنی ساختمان و محیط‌های صنعتی
در دنیای امروز، ایمنی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین الزامات در طراحی و بهره‌برداری از ساختمان‌ها و محیط‌های صنعتی شناخته می‌شود. در شرایط اضطراری نظیر آتش‌سوزی، زلزله یا نشت گاز، اطلاع‌رسانی سریع و هدایت مؤثر افراد به سمت مسیرهای خروج می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد. در همین راستا، استفاده از تابلوهای اضطراری روزرنگ و شب‌رنگ نقش کلیدی در افزایش سطح ایمنی دارد.
تابلوهای هشدار و ایمنی به عنوان بخشی از سیستم مدیریت بحران و تخلیه اضطراری در ساختمان‌ها و کارخانه‌ها، از سوی مراجع قانونی مانند سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی، سازمان ملی استاندارد ایران و مقررات ملی ساختمان (مبحث سوم) الزامی شده‌اند. رعایت استانداردهای نصب و نوع تابلوها، نه تنها موجب ارتقاء ایمنی عمومی می‌شود بلکه در زمان بازرسی‌ها و دریافت پایان‌کار نیز مؤثر است.
در این مقاله، به بررسی تخصصی انواع تابلوهای اضطراری روزرنگ و شب‌رنگ، کاربرد آن‌ها در فضاهای مختلف و الزامات قانونی مربوطه در ایران خواهیم پرداخت.
تعریف تابلوهای اضطراری و نقش آن‌ها در سیستم‌های ایمنی
تابلوهای اضطراری یا علائم هشدار، عناصر بصری هستند که برای اطلاع‌رسانی سریع، هدایت افراد در مواقع بحران، و کاهش خطرات جانی و مالی طراحی شده‌اند. این تابلوها با بهره‌گیری از رنگ‌ها، نمادها و نوشتار استاندارد، پیام‌هایی چون "خروج اضطراری"، "در صورت آتش‌سوزی از آسانسور استفاده نکنید"، "کپسول آتش‌نشانی"، "جهت خروج" و موارد مشابه را به افراد منتقل می‌کنند.
بر اساس مقررات ملی ساختمان ایران (مبحث سوم - حفاظت ساختمان‌ها در برابر حریق) و آیین‌نامه‌های سازمان آتش‌نشانی، وجود تابلوهای ایمنی در کلیه ساختمان‌های مسکونی، اداری، تجاری و صنعتی الزامی است. این تابلوها باید در نقاط کلیدی نظیر راهروها، راه‌پله‌ها، آسانسورها، محل نگهداری مواد خطرناک و دستگاه‌های اطفای حریق نصب شوند.
به طور کلی، تابلوهای اضطراری به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند:
-
تابلوهای روزرنگ
-
تابلوهای شب‌رنگ (شب‌تاب)
هر یک از این دو نوع، ویژگی‌ها، کاربردها و شرایط نصب خاص خود را دارند که در ادامه به تفصیل به آن‌ها می‌پردازیم.
تفاوت بین تابلوهای روزرنگ و شب‌رنگ
در طراحی سیستم‌های ایمنی، انتخاب نوع مناسب تابلوهای هشدار یکی از نکات کلیدی است. تابلوهای روزرنگ و شب‌رنگ هر کدام بسته به شرایط نوری، موقعیت مکانی و نوع محیط، کارایی متفاوتی دارند. در این بخش به بررسی تفاوت‌های فنی و عملکردی این دو نوع تابلو می‌پردازیم:
۱. تابلوهای روزرنگ
تابلوهای روزرنگ دارای رنگ‌های روشن، پرکنتراست و قابل تشخیص در روشنایی روز یا محیط‌های دارای نور کافی هستند. این تابلوها معمولاً از رنگ‌هایی مانند قرمز، زرد، سبز یا آبی استفاده می‌کنند که با نوشته‌ها یا نمادهای سفید یا مشکی ترکیب شده‌اند.
ویژگی‌های اصلی:
-
مناسب برای محیط‌های روشن، فضای باز یا فضاهای داخلی با نور کافی
-
قیمت مقرون‌به‌صرفه‌تر نسبت به تابلوهای شب‌رنگ
-
چاپ با رنگ‌های مقاوم در برابر محو شدن در نور خورشید (در صورت استفاده از مواد استاندارد)
-
نیاز به نور محیط برای دیده شدن
کاربردها:
۲. تابلوهای شب‌رنگ (شب‌تاب)
تابلوهای شب‌رنگ دارای خاصیت بازتاب نور یا ذخیره انرژی نوری در طول روز و تابش آن در تاریکی هستند. این تابلوها یا از مواد فلوئورسنت و فسفری ساخته می‌شوند یا دارای بازتابنده‌های نوری (رتروفلکتورها) هستند.
ویژگی‌های اصلی:
-
قابل مشاهده در تاریکی کامل یا هنگام قطعی برق
-
کاربرد حیاتی در شرایط اضطراری مانند آتش‌سوزی یا زلزله
-
الزامی در برخی کاربری‌ها طبق استاندارد آتش‌نشانی ایران (مانند پله‌های فرار یا خروج اضطراری)
-
قیمت بالاتر ولی ارزش افزوده‌ی بیشتر از نظر ایمنی
کاربردها:
مقایسه نهایی
| ویژگی‌ها |
تابلو روزرنگ |
تابلو شب‌رنگ |
| نور مورد نیاز |
نیازمند نور محیط |
قابل مشاهده در تاریکی |
| قیمت |
پایین‌تر |
بالاتر |
| دوام در برابر شرایط خاص |
بسته به نوع رنگ و چاپ |
مقاوم در شرایط اضطراری |
| استفاده در شب |
ناکارآمد |
کاربرد تابلوهای اضطراری در ساختمان‌ها
در ساختمان‌های مسکونی، اداری، تجاری و آموزشی، رعایت اصول ایمنی و راهنمایی مناسب افراد در زمان بروز حوادث، یکی از مسئولیت‌های قانونی و اخلاقی مدیران و مالکان ساختمان است. تابلوهای اضطراری روزرنگ و شب‌رنگ نقش کلیدی در افزایش آگاهی و هدایت صحیح افراد در این موقعیت‌ها دارند.
نقاط بحرانی برای نصب تابلوهای اضطراری در ساختمان‌ها
بر اساس مقررات ملی ساختمان (مبحث سوم) و الزامات سازمان آتش‌نشانی، موارد زیر از جمله مکان‌هایی هستند که باید با تابلوهای ایمنی و هشدار مناسب علامت‌گذاری شوند:
-
مسیرهای خروج اضطراری: درب‌های خروج اضطراری، راه‌پله‌های فرار، راهروهای ارتباطی
-
آسانسورها: نصب تابلوهایی با عنوان "در صورت آتش‌سوزی از آسانسور استفاده نکنید" الزامی است
-
اتاق برق، تاسیسات و موتورخانه: مشخص کردن محل‌های خطرناک با تابلو هشدار مناسب
-
محل قرارگیری تجهیزات ایمنی: کپسول آتش‌نشانی، شلنگ آبرسان، جعبه کمک‌های اولیه
-
پارکینگ و رمپ‌های ورودی و خروجی: استفاده از تابلوهای هشدار و جهت‌یابی برای کاهش خطر برخورد یا تصادف
نقش تابلو شب‌رنگ در قطعی برق و حوادث شبانه
در زمان‌هایی که روشنایی عمومی به هر دلیلی از کار می‌افتد—مثل قطع برق در اثر آتش‌سوزی، زلزله یا نقص فنی—تابلوهای شب‌رنگ می‌توانند به صورت مستقل نوردهی کنند و مسیر خروج یا محل خطر را نمایش دهند. به همین دلیل در ساختمان‌هایی با ارتفاع بیش از ۴ طبقه یا با جمعیت بالا، استفاده از این نوع تابلوها بسیار توصیه می‌شود.
مطابقت با بازرسی‌های آتش‌نشانی
نصب صحیح تابلوهای اضطراری یکی از الزامات اصلی در دریافت پایان‌کار ساختمانی و تأییدیه آتش‌نشانی است. عدم رعایت این الزامات ممکن است منجر به رد گزارش ایمنی و تأخیر در بهره‌برداری از ساختمان شود.
کاربرد تابلوهای اضطراری در کارخانه‌ها و محیط‌های صنعتی
در محیط‌های صنعتی و تولیدی، خطراتی نظیر آتش‌سوزی، نشت مواد شیمیایی، برق‌گرفتگی، انفجار، سقوط اشیاء سنگین و موارد مشابه همواره وجود دارند. به همین دلیل، استفاده از تابلوهای ایمنی و هشداردهنده نه تنها یک انتخاب هوشمندانه، بلکه یک الزام قانونی بر اساس مقررات سازمان‌های ذی‌ربط مانند سازمان آتش‌نشانی، اداره کار و وزارت بهداشت است.
تابلوهای اضطراری: نقش حیاتی در پیشگیری و واکنش سریع
بر خلاف ساختمان‌های معمولی، در کارخانه‌ها تابلوهای اضطراری علاوه بر نمایش مسیرهای خروج، باید بتوانند اطلاعاتی درباره خطرات خاص هر بخش از محیط کاری نیز ارائه دهند. به‌طور مثال:
-
هشدار وجود مواد قابل اشتعال یا انفجار
-
اعلام خطر برق فشار قوی
-
نمایش محل دوش و چشم‌شوی اضطراری در آزمایشگاه‌ها یا خطوط تولید
-
نشانه‌گذاری مسیر فرار اضطراری در محوطه‌های وسیع
ویژگی‌های خاص تابلوهای اضطراری در صنایع
برای محیط‌های صنعتی، معمولاً تابلوهای شب‌رنگ یا دارای بازتابنده نور، اولویت دارند. چون در محیط‌هایی که غبار، دود، رطوبت یا نور کم وجود دارد، دید مستقیم ممکن است محدود باشد.
علاوه بر این، تابلوها باید:
-
در برابر مواد شیمیایی، رطوبت و گرما مقاوم باشند
-
دارای نصب محکم و در ارتفاع مناسب از سطح زمین باشند
-
بر اساس استاندارد بین‌المللی ISO 7010 یا معادل داخلی طراحی شده باشند
-
در نقاط کور یا خطرناک با فلش جهت‌دار و رنگ‌های هشداردهنده نصب شوند
نکات مهم برای کارفرمایان صنعتی
بر اساس آیین‌نامه حفاظت فنی و بهداشت کار (وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی)، کلیه کارفرمایان مکلف به نصب علائم هشدار در بخش‌های پرخطر کارخانه هستند. همچنین بازرسین اداره کار هنگام بازرسی دوره‌ای، وجود تابلوهای ایمنی و اضطراری مناسب را از الزامات اصلی ایمنی محیط کار می‌دانند.
در برخی صنایع نظیر نفت، گاز، پتروشیمی و صنایع شیمیایی، عدم نصب صحیح این تابلوها ممکن است منجر به تعطیلی خط تولید، جریمه سنگین و حتی لغو مجوز بهره‌برداری شود.
.jpg)
استانداردهای قانونی و فنی مربوط به تابلوهای اضطراری در ایران
نصب و استفاده از تابلوهای اضطراری در ساختمان‌ها و کارخانه‌ها نه‌تنها توصیه‌ای برای افزایش ایمنی است، بلکه تحت پوشش قوانین و مقررات مشخصی قرار دارد. رعایت این استانداردها برای دریافت مجوزها، پایان‌کار و جلوگیری از حوادث احتمالی ضروری است. در این بخش به مهم‌ترین دستورالعمل‌ها و استانداردهای فنی مرتبط با تابلوهای اضطراری در ایران اشاره می‌کنیم.
۱. مبحث سوم مقررات ملی ساختمان
این مبحث تحت عنوان "حفاظت ساختمان‌ها در برابر حریق" منتشر شده و به صراحت اعلام می‌کند که کلیه ساختمان‌ها موظف به نصب علائم و تابلوهای هشداردهنده مناسب در مسیرهای خروج، محل تجهیزات اطفای حریق و بخش‌های خطرپذیر هستند.
مطابق این مقررات:
-
باید از تابلوهایی استفاده شود که خوانا، مقاوم و دارای وضوح کافی باشند
-
مسیرهای فرار و خروج اضطراری باید به‌صورت مداوم و واضح نشانه‌گذاری شده باشند
-
استفاده از تابلوهای شب‌رنگ یا مجهز به سیستم روشنایی اضطراری برای ساختمان‌های مرتفع یا پرجمعیت توصیه شده است
۲. الزامات سازمان آتش‌نشانی
سازمان آتش‌نشانی در زمان صدور تأییدیه ایمنی ساختمان‌ها و تأسیسات، وجود علائم ایمنی مناسب را یکی از شروط اصلی در نظر می‌گیرد. برخی از موارد کلیدی عبارت‌اند از:
-
استفاده از رنگ‌های استاندارد (سبز برای خروج، قرمز برای اطفای حریق، زرد برای هشدار)
-
قرارگیری تابلوها در ارتفاع مناسب (معمولاً بین ۱.۵ تا ۲ متر از سطح زمین)
-
قابل رؤیت بودن تابلوها از زوایای مختلف
-
عدم نصب موانع مقابل تابلوها
۳. استانداردهای بین‌المللی مورد تأیید در ایران
در کنار الزامات داخلی، بسیاری از مهندسین و شرکت‌ها از استانداردهای بین‌المللی معتبر استفاده می‌کنند، از جمله:
-
ISO 7010: نمادهای ایمنی جهانی با قابلیت درک بدون نیاز به زبان
-
NFPA (آمریکا): برای محیط‌های صنعتی و پتروشیمی
-
BS (بریتانیا): در طراحی تابلوهای خروج و ایمنی ساختمانی
مطابق بخش‌نامه‌های وزارت کار و اداره استاندارد، در صورت استفاده از تابلوهای وارداتی یا تولید شده طبق این استانداردها، تأییدیه‌های لازم باید به همراه مدارک فنی ارائه شود.
۴. آیین‌نامه‌های اداره کل بهداشت و ایمنی حرفه‌ای
کارفرمایان موظف به اجرای الزامات ایمنی محیط کار هستند. استفاده از علائم هشدار و تابلوهای اضطراری، طبق آیین‌نامه حفاظت فنی، در همه واحدهای صنعتی الزامی است. همچنین کارکنان باید آموزش لازم برای شناسایی و استفاده از این علائم را دیده باشند.
نصب، جانمایی و نگهداری تابلوهای اضطراری
نصب اصولی تابلوهای اضطراری و حفظ کارایی آن‌ها در گذر زمان، نقش تعیین‌کننده‌ای در اثربخشی آن‌ها هنگام بروز بحران دارد. حتی بهترین تابلوها، اگر در مکان یا ارتفاع نامناسب نصب شوند یا آسیب‌دیده باشند، نمی‌توانند وظیفه اطلاع‌رسانی را به درستی انجام دهند.
۱. اصول نصب تابلوهای اضطراری
برای نصب مؤثر و اصولی تابلوهای ایمنی، رعایت موارد زیر الزامی است:
-
جانمایی در مسیر دید مستقیم: تابلو باید در مسیر حرکت افراد قرار گیرد، طوری که با ورود به یک فضای جدید، بلافاصله قابل مشاهده باشد.
-
ارتفاع استاندارد نصب: اغلب تابلوهای دیواری باید در ارتفاعی حدود ۱.۵ تا ۲ متر از کف زمین نصب شوند تا در محدوده دید عمومی قرار گیرند.
-
فاصله مناسب بین تابلوها: در فضاهای وسیع یا راهروهای طولانی، تابلوها باید با فاصله‌ای نصب شوند که هیچ نقطه‌ای بدون راهنمایی نماند.
-
استفاده از فلش و پیکتوگرام‌های جهت‌دار: به‌ویژه در پیچ‌ها، راه‌پله‌ها یا فضاهای چند جهته، جهت‌دهی واضح ضروری است.
-
پوشش ضدآب یا ضدخش: در فضاهای بیرونی یا صنعتی، تابلوها باید مقاوم به رطوبت، گردوغبار و تماس فیزیکی باشند.
۲. نگهداری و بررسی دوره‌ای تابلوها
تابلوهای اضطراری نیز همانند سایر تجهیزات ایمنی نیازمند نگهداری منظم هستند. طبق دستورالعمل‌های ایمنی، توصیه می‌شود:
-
بازرسی ماهانه: کنترل سالم بودن تابلو، خوانایی متن یا نماد، و اطمینان از عدم وجود مانع یا لکه
-
تمیزکاری دوره‌ای: گردوغبار، دود یا بخار مواد صنعتی ممکن است سطح تابلوها را پوشانده و از خوانایی آن بکاهد
-
جایگزینی تابلوهای فرسوده یا مخدوش: در صورت محو شدن رنگ، آسیب دیدن بدنه یا غیرقابل خواندن شدن، بلافاصله تابلو باید تعویض شود
-
بازنگری در جانمایی پس از تغییرات سازه‌ای: مثلاً اضافه شدن دیوار، پارتیشن، درب یا حتی جابه‌جایی تجهیزات
۳. همکاری با شرکت‌های دارای مجوز رسمی
برای طراحی، تولید و نصب تابلوهای اضطراری، به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ ساختمانی یا صنعتی، توصیه می‌شود از خدمات شرکت‌هایی استفاده شود که دارای مجوز رسمی از سازمان آتش‌نشانی، نظام مهندسی یا اداره استاندارد هستند. این شرکت‌ها معمولاً محصولات خود را بر اساس آخرین استانداردهای داخلی و بین‌المللی طراحی می‌کنند.
نکات کلیدی در انتخاب تابلو اضطراری مناسب + نتیجه‌گیری
در میان تنوع زیاد تابلوهای ایمنی موجود در بازار، انتخاب محصولی که هم از نظر کیفیت و دوام مناسب باشد و هم استانداردهای قانونی را پوشش دهد، نیازمند دقت و آگاهی است. در ادامه، به مهم‌ترین نکاتی که هنگام خرید تابلو اضطراری باید به آن‌ها توجه کنید اشاره می‌کنیم:
✅ نکات کلیدی در انتخاب تابلو اضطراری
-
مطابقت با استانداردها: مطمئن شوید تابلو دارای مشخصات تاییدشده از مراجع قانونی داخلی (مانند سازمان آتش‌نشانی) یا بین‌المللی (مانند ISO 7010) است.
-
نوع تابلو بر اساس شرایط محیطی: اگر محل موردنظر تاریک، صنعتی یا دارای احتمال قطع برق است، تابلوی شب‌رنگ یا شب‌تاب انتخاب مناسب‌تری است.
-
مقاومت فیزیکی و شیمیایی: در محیط‌های صنعتی یا روباز، تابلو باید در برابر رطوبت، حرارت، مواد شیمیایی یا نور خورشید مقاوم باشد.
-
اندازه و خوانایی: تابلو باید از فاصله مناسب قابل مشاهده و درک باشد. توجه به ابعاد و فونت نوشتار مهم است.
-
جانمایی اصولی: حتی بهترین تابلوها در صورتی که در جای نامناسب نصب شوند، کارایی لازم را نخواهند داشت.
-
استفاده از نمادهای گرافیکی استاندارد: استفاده از نماد به جای متن، باعث می‌شود افراد ناآشنا با زبان فارسی یا در شرایط استرس‌زا راحت‌تر پیام را درک کنند.
-
خدمات پس از فروش و گارانتی: ترجیحاً از برندهایی خرید کنید که خدمات مشاوره، نصب و پشتیبانی ارائه می‌دهند.
✅ جمع‌بندی نهایی
تابلوهای اضطراری روزرنگ و شب‌رنگ به‌عنوان بخشی حیاتی از سیستم ایمنی، در زمان وقوع حوادث نقشی تعیین‌کننده در حفظ جان انسان‌ها ایفا می‌کنند. چه در ساختمان‌های مسکونی و تجاری و چه در کارخانه‌ها و محیط‌های صنعتی، نصب صحیح، استفاده از محصولات استاندارد و نگهداری منظم این تابلوها، از جمله الزامات قانونی و اصول حرفه‌ای در حوزه ایمنی است.
با توجه به تنوع محیط‌های کاری، بهتر است قبل از اقدام به خرید یا نصب تابلو، با کارشناسان ایمنی و آتش‌نشانی مشورت نمایید و از شرکت‌هایی استفاده کنید که دارای تجربه و صلاحیت فنی در این حوزه هستند.
در نهایت، به‌یاد داشته باشیم که پیشگیری همیشه کم‌هزینه‌تر و مؤثرتر از جبران خسارت است؛ و تابلوهای اضطراری، یکی از ساده‌ترین اما مهم‌ترین ابزارهای پیشگیری هستند.